Անապատներ Հայաստանում

Հայաստանը, ինչպես և շատ այլ երկրներ, ամբողջ աշխարհում տուժում է գյուղատնտեսության, ջրամատակարարման և սննդի ոլորտում սննդամթերքից։ Երաշտը ազդեցության երկարատև շրջան է, որը կարող է դրսևորվել բերքատվության և որակի բարձրացմամբ, գետերում և լճերում ջրի մակարդակի նվազմամբ և մարդկանց և կենդանիների համար խմելու ջրի պակասով:

Վտանգը
Հայաստանում երաշտը լուրջ հետևանքներ ունի տնտեսության և մարդկանց կյանքի վրա։ Երաշտի ժամանակ մշակաբույսերը չորանում են, ինչը բերում է բերքատվության նվազման և սննդի որակի վատթարացման։ Ջրի պակասը բացասաբար է անդրադառնում նաև անասնաբուծության և անասնաբուծության վրա, ինչը կարող է հանգեցնել մսի, կաթի և կենդանական այլ մթերքների արտադրության կրճատմանը։
Բացի այդ, երաշտը հանգեցնում է գետերի և լճերի ջրի մակարդակի բարձրացմանը, ինչը հանգեցնում է մարդկանց և կենդանիների խմելու ջրի պակասի: Խմելու ջրի կորստի վտանգ կա, քանի որ մարդիկ օգտագործում են այնպիսի աղբյուրներ, որոնք որակը հաշվի չեն առնում:
Երաշտը կարող է ունենալ նաև այնպիսի հետևանքներ, ինչպիսիք են հողի էրոզիան, բույսերի և կենդանիների առողջությունը, ինչպես նաև չոր բույսերի պատճառով անտառային հրդեհների ռիսկի բարձրացում: Ուստի կարևոր է միջոցներ ձեռնարկել երաշտի դեմ պայքարելու և ջրային ռեսուրսների արագ օգտագործման ուղղությամբ՝ Հայաստանի տնտեսության և տնտեսության համար դրա բացասական հետևանքները բացահայտելու համար։

Առաջացում
Հայաստանում երաշտի առաջացումը կարող է պայմանավորված լինել բազմաթիվ գործոններով. Հիմնական գործոններից են կլիմայի փոփոխությունը և գլոբալ տաքացումը, որոնք հանգեցնում են օդի ջերմաստիճանի փոփոխության և արդյունաբերության փոփոխության գործակցի նվազմանը։
Բացի այդ, հողի որակի ապահովումը և ջրային ռեսուրսների անարդյունավետ օգտագործումը կարող են հանգեցնել նաև երաշտի։ Հայաստանում հողային և ջրային ռեսուրսները չարաշահվում են, ինչը հանգեցնում է հողի դեգրադացիայի և գյուղատնտեսության և բնակչության համար ջրի մատչելիության նվազմանը:
Նաև երաշտը կարող է առաջանալ էկոհամակարգի դեգրադացիայի և բնական լանդշաֆտների ոչնչացման հետևանքով, ինչպիսիք են անտառները և ճահիճները, որոնք ջրի և օդը մաքրող կարևոր աղբյուրներ են:
Վերջապես, սննդամթերքի և թունաքիմիկատների անվերահսկելի օգտագործումը կարող է նաև վատթարացնել հողի որակը և մեծացնել աղտոտման վտանգը:
Ընդհանրապես, Հայաստանում երաշտը բազմակողմանի ու բարդ գործընթաց է, որը կարող է դրվել ինչպես գործոններով, այնպես էլ մարդու համար։ Կանխարգելման նպատակով անհրաժեշտ է ձեռնարկել մի շարք միջոցառումներ ջրային ռեսուրսների և էկոհամակարգերի կառավարման, ինչպես նաև կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականությունը նվազեցնելու համար:

Լուծում
Ջրային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործում. Սա կարող է ազդել ժամանակակից ոռոգման և կաթիլային ոռոգման համակարգերի, ինչպես նաև կոյուղու և ջրամատակարարման բարելավված համակարգերի վրա:

Կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի գործողություններ. Հայաստանը պետք է գործողություններ ձեռնարկի հավաքագրված գազերը և նվազեցնելու հանածո վառելիքից կախվածությունը: Սա կարող է հանգեցնել էներգիայի աղբյուրների մասնաբաժնի ավելացմանը, ինչպիսիք են արևային և քամու էներգիան:

Էկոհամակարգի վերականգնում. Անտառների, ճահիճների և գետերի վերականգնումը կարող է զգալիորեն մեծացնել ջրի հասանելիությունը էկոհամակարգի համար և օգնել մարդկանց պայքարել երաշտի դեմ:

Գյուղատնտեսական կայուն արտադրության զարգացում. Գյուղատնտեսությունը կարող է հարմարեցվել՝ դիտարկելու այլընտրանքային տարբերակներ մշակաբույսերի զարգացման և մշակաբույսերի կայուն համակարգերի զարգացման համար: Սա կարող է հանգեցնել ձեզ իմանալու ամերիկյան սննդի և թունաքիմիկատների սպառումը նվազեցնելու միջոցառումների մասին, ինչպես նաև որոնել որոնման մեթոդներ:

Ախթալա գետ աղտոտում

ՀՀ-ում ջրի ամենավատ որակ գրանցվել է Լոռու մարզում հոսող Շնող գետի գետաբերանում: Աղտոտման աղբյուրներն են մոլիբդենը, երկաթը և կախված մասնիկները: Լոռու մարզի աղտոտված գետը Ախթալան է: Ախթալայի գետաբերանը (որտեղից թափվում է Դեբեդ գետը ), իսկ Երևանինը՝ Հրազդանը: Հայաստանում գետերի աղտոտվածությունը որոշվում է 2007-ից գործող գետերի ջրի որակական չափանիշների ստուգման նորմատիվային 5 բալանոց համակարգով. մաքուր, վատթարացող, մինչև 5-րդը՝ ամենավատ որակը: Վատ որակը պայմանավորված է նրանով, որ Ախթալայի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատի ստորգետնյա հանքից թունավոր նյութերը լցվում են գետը: Կոմբինատի Նահատակ և Նազիկ պոչամբարների միջև ընկած տարածքը, որը գտնվում է Ախթալա գետի վերևում, լցված է պոչերով և լցակույտերով, որոնք նույնպես թափվում են Ախթալա գետ։
 Ջրամբարներում կուտակվում են գետերի բերած տիղմը, ավազը, աղտոտող նյութերը, ջուրը շատ դանդաղ է շարժվում, որը նվազեցնում է ջրամբարի ինքնամաքրման հնարավորությունը։

Աղտոտումը կարող է առաջանալ բազմաթիվ գործոններից, ինչպիսիք են հում կոյուղաջրերը, արդյունաբերական արտանետումները, թունաքիմիկատների և պարարտանյութերի օգտագործումը գյուղատնտեսության մեջ և այլն: ե. Գետերի աղտոտումը, որը հանգեցնում է ձկների և այլ ջրային կենդանիների մահվան, ինչպես նաև կարող է օգնել պաշտպանել այն մարդկանց առողջությունը, ովքեր օգտագործում են այդպիսի գետերի ջուրը խմելու կամ այլ նպատակներով:

Խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ է գտնել կեղտաջրերի մաքրման արդյունավետ համակարգ, ստուգել արդյունաբերական ձեռնարկությունների անվտանգությունը, կատարելագործել գյուղատնտեսության մեջ արդյունքների և թունաքիմիկատների ստացման մեթոդները, ինչպես նաև կրթել և բարձրացնել հասարակության իրազեկությունը բնապահպանական խնդիրների և բնական պահպանման կարևորության մասին:

Լոռիի հանքարդյունաբերություն

Հայաստանում արդյունահանվում են այնպիսի օգտակար հանածոներ, ինչպիսիք են պղինձը, մոլիբդենը, ոսկին, արծաթը և այլ մետաղներ։  Հայաստանի տարածքում կան տարբեր հանքավայրեր, այդ թվում՝ պղնձի հանքավայրեր՝ Տանձուտի, Քաջարանի, Ագարակի հանքավայրը, ինչպես նաև ոսկու հանքավայրեր, ինչպես օրինակ Ամուլ-Սարի հանքավայրը։

 Հանքարդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսության հիմնական ճյուղերից է։  Հետախուզումն ու արտադրությունը կատարվում են ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր հանքերում։  Այնուամենայնիվ, ինչպես ցանկացած այլ երկրում, հանքարդյունաբերությունը կարող է ունենալ իր բացասական հետևանքները, ինչպիսիք են շրջակա միջավայրի աղտոտումը, աշխատողների անվտանգությանը սպառնացող վտանգը, ինչպես նաև սոցիալական խնդիրները՝ կապված տեղի բնակիչների վտարման և լանդշաֆտի փոփոխության հետ:  Ուստի հանքարդյունաբերությունը պետք է ուղեկցվի շրջակա միջավայրի պաշտպանության և բնակչության սոցիալական պաշտպանության միջոցառումներով։

Հայաստանում՝ Լոռու մարզում, կան մի քանի խոշոր պղնձի հանքեր, ինչպիսիք են Տանձուտի և Ագարակի հանքերը։  Տանձուտի հանքավայրը գտնվում է Ալավերդի քաղաքում և բացվել է 1971 թվականին։  Այն Հայաստանի խոշորագույն պղնձի հանքերից է և տարեկան արդյունահանում է մոտ 3 մլն տոննա հանքաքար։
Ագարակի հանքավայրը գտնվում է Լոռու Ագարակ գյուղում և բացվել է 1953 թվականին։  Այն նաև պղնձի հանքավայր է և տարեկան արդյունահանում է մոտ 1,5 մլն տոննա հանքաքար։

 Հանքարդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսության կարևոր ոլորտ է, և Լոռու հանքերը եկամտի և զբաղվածության զգալի աղբյուր են տեղի բնակչության համար:  Սակայն, ինչպես արդեն նշեցի, հանքարդյունաբերությունը կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ շրջակա միջավայրի և հասարակության համար, ուստի կարևոր է միջոցներ ձեռնարկել հանքարդյունաբերական տարածքներում շրջակա միջավայրի պաշտպանության և բնակչության սոցիալական պաշտպանության ուղղությամբ:
 Տանձուտի հանքավայրը Հայաստանի խոշորագույն պղնձի հանքերից է, որը գտնվում է Լոռու մարզի Ալավերդի քաղաքում։  Հանքավայրը բացվել է 1971 թվականին և այդ ժամանակվանից հանդիսանում է տարածաշրջանում պղնձի հանքաքարի խոշորագույն արտադրողներից մեկը:  Այն պղնձի արտադրության համալիրի մի մասն է, որը ներառում է մի քանի հանքեր և հանքաքարի հարստացման ձեռնարկություններ։

 2018 թվականին Տանձուտի հանքավայրում արդյունահանումը կազմել է մոտ 3 մլն տոննա հանքաքար, որից արդյունահանվել է ավելի քան 45 հազար տոննա պղինձ։  Հանքավայրում աշխատում է ավելի քան 3000 մարդ և հանդիսանում է տարածաշրջանի ամենամեծ գործատուներից մեկը:

 Այնուամենայնիվ, ինչպես ցանկացած այլ արդյունաբերություն, հանքարդյունաբերությունը կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ շրջակա միջավայրի և մարդկանց առողջության վրա:  Ուստի կարևոր է միջոցներ ձեռնարկել շրջակա միջավայրը պաշտպանելու, հանքի մոտ օդի և ջրի որակի մոնիտորինգի և աշխատողների և տեղի բնակչության սոցիալական պաշտպանության ապահովման համար:
Հանքարդյունաբերության հետ կապված խնդիրները, ներառյալ Տանձուտի հանքավայրը, կարող են լուծվել համապարփակ միջոցառումների ընդունման միջոցով, որոնք կարող են ներառել հետևյալ ասպեկտները.
Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն. անհրաժեշտ է ուժեղացնել մթնոլորտ աղտոտիչների արտանետումների նկատմամբ վերահսկողությունը, թափոնների կառավարումը, հանքարդյունաբերության տարածքում ջրի և հողի որակի մոնիտորինգը:  Տարբեր տեխնոլոգիաներ, ինչպիսիք են առաջադեմ ֆիլտրման համակարգերը, կարող են օգտագործվել օդի արտանետումները նվազեցնելու և ջուրը մաքրելու համար:

 Աշխատավայրի անվտանգություն. հանքերը վտանգավոր վայրեր են աշխատանքի համար, ուստի կարևոր է ապահովել աշխատավայրում անվտանգության բարձր մակարդակ:

Որդան Կարմիր արգելավայր

Որդան կարմիրը լեռնային համակարգ է Հայաստանի հյուսիս-արևելքում, որտեղ բնակվում են այս տարածաշրջանին բնորոշ բազմաթիվ վայրի կենդանիներ։ Նրանց մեջ:

Հայկական եղջերուները վայրի ոչխարներ են, որոնք Հայաստանի խորհրդանիշն են և սովորաբար հանդիպում են լեռներում։
Կովկասյան վայրի խոզը խոշոր կաթնասուն է, որը տարածված է Կովկասի լեռներում, այդ թվում՝ Հայաստանում։
Կովկասյան եղջերուները փոքր եղջերուներ են, որոնք ապրում են Հայաստանի լեռներում և անտառներում։
Լինքսը գիշատիչ կենդանի է, որն ապրում է լեռներում և անտառներում, այդ թվում՝ Որդան Կարմիրում։
Գայլը գիշատիչ կենդանի է, որը հանդիպում է լեռներում և անտառներում, այդ թվում՝ Որդան Կարմիրում։
Արջը խոշոր կաթնասուն է, որը կարող է ապրել լեռներում և անտառներում:

Բացի այդ, Որդան Կարմիրում կարելի է հանդիպել վայրի կենդանիների բազմաթիվ այլ տեսակների, ինչպիսիք են կոյոտները, նապաստակները, Կարմիր գրքի թռչունները և ձկները:

Որդան կարմիրը սրբավայր չէ, այլ լեռնային համակարգ է Հայաստանի հյուսիսարևելյան մասում, որը գտնվում է Դիլիջան արգելոցի սահմաններում։ Որդան Կարմիր լեռն ունի մոտ 3200 մետր բարձրություն և Հայաստանի ամենաբարձր կետերից է։

Որդան Կարմիրի առանձնահատկությունը նրա ժայռի կարմրամանուշակագույն գույնն է, որը պայմանավորված է ապարում երկաթի բարձր պարունակությամբ։ «Որդան կարմիր» հայերենից թարգմանաբար նշանակում է «կարմիր քար»։

Բացի այդ, Որդան Կարմիր լեռան վրա է գտնվում Հայաստանի ամենամեծ և հնագույն քարե շրջանակներից մեկը, որը հայտնի է որպես «Որդան Կարմիր քարե շրջան»։ Այս հնագիտական ​​գտածոն թվագրվում է մ.թ.ա III-II հազարամյակներով: և ենթադրաբար օգտագործվել է կրոնական նպատակներով, սակայն քարե շրջանակի ճշգրիտ գործառույթը դեռևս անհայտ է։

Հիմնական խնդիրներից մեկը որսագողությունն է։ Որդան Կարմիրում բնակվում են վայրի կենդանիների բազմաթիվ տեսակներ, այդ թվում՝ եղջերու, վայրի խոզ, լուսան և գայլ: Այս տեսակների մի մասը գտնվում է անհետացման եզրին, և որսագողությունը վնասում է նրանց պոպուլյացիայի պահպանմանը:

Որդան կարմիրի համար խնդիր է նաև շրջակա միջավայրի ոչնչացումը։ Այցելուների մեծ թիվը, ինչպես նաև որոշ շինարարական նախագծեր և արդյունաբերական գործունեություն կարող են ազդել լեռնային համակարգի էկոհամակարգի վրա, ինչը կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ վայրի բնության և բուսականության համար:

Բացի այդ, վերջերս հրդեհների խնդիր է առաջացել Որդան Կարմիրում։ Վերջին տարիներին այս տարածաշրջանում տեղի են ունեցել մի քանի հրդեհներ, որոնք առաջացել են ինչպես բնական, այնպես էլ մարդկային գործոնների հետևանքով, ինչը հանգեցրել է անտառների և բուսականության լուրջ վնասների:

Այս խնդիրները լուծելու համար ՀՀ կառավարությունը միջոցներ է ձեռնարկում Որդան Կարմիրի բնական ռեսուրսները պաշտպանելու և պաշտպանելու, որսագողության դեմ գործողություններ իրականացնելու և այցելուների մուտքը կարգավորելու համար՝ էկոհամակարգի վրա վնասակար ազդեցությունը նվազագույնի հասցնելու համար։

Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիներ

Գորշ արջ

Հայաստանում տարածված է Սյունիքի, Վայոց ձորի, Կոտայքի, Արարատի, Արագածոտնի, Տավուշի, Լոռու մարզերում։ Բնակվում է հիմնականում անտառներում, սակայն հանդիպում է նաև ժայռերի ու կիրճերի քարակույտերում, քարանձավներում, թփուտներում։ Ձմռանը քուն է մտնում (կան անհատներ, որոնք թափառում են մինչև գարուն) որջում (յուրաքանչյուրում՝ 1 արջ, իսկ մայրը՝ ձագերի հետ), որի ցամքարը պատրաստում է չոր ճյուղերից ու տերևներից։ Հայաստանում տարածված գիշատիչներից ամենախոշորն է։ Գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։Գորշ արջը հանդիպում է Եվրոպայում, Ասիայում և Հյուսիսային Ամերիկայում՝ Ալյասկայում, մասամբ՝ Կանադայում, որտեղ նրան անվանում են գրիզլի։ ՀՀ-ում (հարթավայրերում, լեռներում, այնտեղ, որտեղ կան հողմակործան ծառերով, ճահիճներով, ջրամբարներով խուլ անտառներ) բնակվում են կովկասյան և սիրիական գորշ արջերը։ Գորշ արջերը հիանալի որսորդներ են։ Սնվում են մանր ու խոշոր կաթնասուններով, լեշերով, ձկներով, գորտերով, հաճախ՝ նաև անտառային հատապտուղներով, արմտիքով, մրգերով, հողի տակից փորում հանում են բզեզներ ու թրթուրներ։

Մարմնի երկարությունը 200 սմ է, կենդանու զանգվածը՝ 190-300 կգ։ Գլուխը լայն է, դունչն ու պոչը՝ կարճ, ականջները՝ փոքր։ Ոտքերն ամուր են՝ զինված մեծ ու կեռ, գորշ ճանկերով։ Ունի լավ զարգացած հոտառություն, թույլ տեսողություն։

Հայաստանում ապրում է արջի միայն մեկ տեսակ՝ գորշ արջը, սա ամենախոշոր կենդանին է, որը կարելի է հանդիպել մեր երկրում վայրի բնության մեջ։  Հայաստանում գորշ արջերի ստույգ պոպուլյացիան անհայտ է, սակայն Կարմիր գրքում ընդգրկված է որպես անհետացող տեսակ՝ որսագողության, բիոտիպերի ոչնչացման և մարդու ազդեցության պատճառով։

Երկրի տարածքում արջերը հանդիպում և պահպանվում են մի շարք արգելոցներում, մասնավորապես՝ «Խոսրովի անտառ», «Շիկահող», ինչպես նաև «Սևան», «Արևիկ», «Դիլիջան» ազգային պարկերում։  Կարմիր գրքում գրանցված գորշ արջի սպանության համար Հայաստանը նախատեսում է քրեական պատիժ՝ տուգանքի՝ նվազագույն աշխատավարձի 400-600-ապատիկի չափով կամ կալանք՝ 2-3 ամիս ժամկետով՝ 1-ից 5 միլիոն տուգանք։ դրամ

Աղբյուր

Գանգուր հավալուսն

Գանգուր հավալուսն.
Հայաստանի տարածքում հանդիպում է թռչունների շատ հազվագյուտ տեսակ՝ գանգուր հավալուսնը՝ հավալուսնազգիների ընտանիքի ներկայացուցիչ, հավալուսնավորների ջոկատ կամ կոպիտոտներ։ Գանգուր հավալուսն ընդգրկված է Կարմիր գրքում՝ խոցելիի կարգավիճակով։
40-80 առանձնյակ թվով այս հազվագյուտ թռչուններին կարելի է հանդիպել Հայաստանում՝ Արփի և Սևանա լճի ավազանների տարածքում։
Վերջին հարյուրամյակում կտրուկ նվազել է թռչունների թիվը։ Հաճախ այդ թռչունները դառնում են ապօրինի որսի զոհ։Սնվում է բացառապես ձկներով՝ լողալով ջրամբարի մակերեսին, պարբերաբար գլուխն իջեցնելով ջրի մեջ և կտուցով որսը հանելով։  Ընտանիքները հաճախ ձկնորսություն են անում, հատկապես աշնանը, ձագերին թեւերի վրա բարձրացնելուց հետո։  Երբեմն միանում են հավալի մի քանի ձագեր։  Նույնիսկ ավելի հազվադեպ են նրանց միանում վարդագույն հավալուսն ու կորմորանները։

Հարյուրավոր հավալուսններ մահանում են ձկների հետ միասին գետերի վնասակար թափոնները կուլ տալու պատճառով:  Գետերի դելտաներում ամբարտակների կառուցումը բացասաբար է անդրադառնում թռչունների բազմացման վրա։  Հավալիկանները սովից են մահանում, երբ հիվանդ անհատները չեն կարողանում թռչել, իսկ Ռուսաստանում ձմեռում են։

Աղբյուր

Սպիտակափոր մողես

Հայաստանում հանդիպում է Շիրակի, Արագածոտնի, Կոտայքի և Գեղարքունիքի մարզերում։ Բնակվում է ժայռային և խիստ քարքարոտ, նաև տափաստանային, թփուտային, նոսրանտառային, անտառային բուսականությամբ լեռնային վայրերում, շինությունների պատերի ճեղքերում։

Բարեկազմ, տափակ մարմնով փոքր մողես է, երկարությունը տարիքի հետ փոխվում է (2,5-7,0 սմ), պոչը կրկնակի երկար է, ինքնահատվող։ Գլուը տափակ է՝ ծածկված խոշոր վահանիկներով, մեջքային մակերեսը՝ միանման, մանր, ոսպանման թեփուկներով, կողմնային մակերեսի թեփուկներն ավելի խոշոր են։ Մեջքի գունավորումը խայտաբղետ է. գերիշխում են գորշ, մոխրագույն, ձիթապտղագույն և շագանակագույն երանգները։ Մեջքի երկայնքով ձգվում է մուգ, տձև, լայնակի ձգված մանր բծերով ցանցանման նախշ։ Կողմնային մուգ զոլերը կազմված են այս կամ այն չափով միաձուլված օղանման խալերի զուգահեռ երկայնակի շարքերից։ Սնվում է մանր հոդվածոտանիներով և փափկամարմիններով։

Բնապահպանական խնդիրներ, որոնք առաջացել են ԽՍՀՄ-ի ժամանակ

1962 թվականին ԽՍՀՄ-ում ստեղծվել է Տեխնիկական գեղագիտության համամիութենական գիտահետազոտական ​​ինստիտուտը (VNIITE):  Փաստորեն, դա առաջին կազմակերպությունն էր երկրում, որը զբաղվում էր արդյունաբերական դիզայնի խնդիրներով։  «Դիզայն» տերմինը, որպես գաղափարապես խորթ, պաշտոնապես չէր օգտագործվում, թեև այն տարածված էր մասնագետների շրջանում. Խորհրդային Միությունում այն ​​փոխարինվեց «տեխնիկական գեղագիտություն» (տեսության համար) կամ «գեղարվեստական ​​ձևավորում» (պրակտիկայի համար) արտահայտություններով:

Առաջին անգամ ԽՍՀՄ-ում շրջակա միջավայրի աղտոտվածության խնդիրը մտահոգվեց 1970-ականների վերջին։  Երկրորդական նյութերի հավաքագրման համակարգը այն ժամանակ թույլ էր զարգացած. հավաքագրումն ու տեղափոխումը հստակ կազմակերպված չէին, աղբի վերամշակման ձեռնարկություններում չկային բավարար հատուկ մեքենաներ և հզորություններ, համարվում էր ոչ հեղինակավոր նման ձեռնարկություններում աշխատելը:  Ուստի կենցաղային աղբի հիմնական մասը ուղարկվում էր աղբավայրեր, ինչը վատ ազդեցություն ունեցավ շրջակա միջավայրի վրա:

Պետք էր ստեղծել ոչ թե պարզապես, ինչպես կասեին այսօր, «կորպորատիվ ինքնություն», այլ թափոնների հավաքման և հեռացման լիարժեք գործող մոդել՝ գործընթացում հնարավորինս ներգրավելով թափոնների բոլոր աղբյուրները՝ անհատներից։ (կենցաղային թափոններ) և փոքր կազմակերպություններ և ձեռնարկություններ (գրասենյակ) մինչև խոշոր գործարաններ (արդյունաբերական):  Պետական ​​հաստատություններից արդեն պահանջվում էր պարբերաբար թափոններ հանձնել վերամշակման, ուստի մշակողները կենտրոնացան սովորական քաղաքացիների շրջանում վերամշակվող նյութերի հավաքման վրա՝ վերամշակված ռեսուրսների ամենահեռանկարային, բայց ամենաանկազմակերպ աղբյուրը:

ԽՍՀՄ պատմության ամենասարսափելի շրջանը, անկասկած, կմնա Չերնոբիլի ատոմակայանի վթարը, որը տեղի է ունեցել 1986 թվականի ապրիլի 26-ին։ Տեղի է ունեցել ռեակտորի պայթյունի հետևանքով և շրջակա տարածքները ենթարկել է ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարից հետո առաջին երեք ամիսների ընթացքում մահացել է 31 հոգի, իսկ ճառագայթման հետևանքները, որոնք բացահայտվել են 15 տարիների ընթացքում, դարձել են 60-80 մարդու մահվան պատճառ։ 134 մարդ տարբեր աստիճանի ճառագայթային հիվանդություն են ստացել, ավելի քան 115 հազար մարդ տարհանվել է 30 կիլոմետրանոց ճառագայթման գոտուց։ Հետևանքների վերացման համար մոբիլիզացվել են նշանակալի ռեսուրսներ, ավելի քան 600 հազար մարդ մասնակցել է վթարի հետևանքների լիկվիդացման գործում։

Բնապահպանական խնդիրներ, որոնք առաջացել են Հայկական ԽՍՀ-ում։

1940-ականներից սկսած, 70 տարվա ընթացքում Սևանա լճի ջրի մակարդակը իջել է մոտ 20 մետրով։ Դա պայմանավորված էր Սևան-Հրազդան ՀԷԿ-ի ինտենսիվ աշխատանքով և ոռոգման նպատակով լճի ջրի ակտիվ սպառմամբ, ինչի արդյունքում Սևանը «մաքուր» ջրավազանից վերածվեց «չափավոր աղտոտվածության»։

Այս պահին Հայաստանում Սևանի ջրի մակարդակի բարձրացման ծրագիր կա։ Լճի մակարդակի բարձրացման հիմնական գործոնը Արփա-Սևան թունելի գործոնն է, որով Արփա գետից ջուրը տեղափոխվում է Սևան։ Թունելի երկարությունը 48,2 կմ է, ՀՀ կառավարության խնդիրն է լճի մակարդակը տարեկան բարձրացնել ավելի քան 20 սմ-ով։

https://m.vk.com/@chistogus-razdelnyi-sbor-musora-pridumali-v-sssr?ref=group_block

Կենիան և պլաստիկ

2017 թվականի օգոստոսի 28-ից ուժի մեջ է մտել պոլիէթիլենային տոպրակների արգելքը։  Փաթեթներ գնելու, վաճառելու և օգտագործելու համար սպառնում է մինչև 38,000 դոլար տուգանք կամ մինչև չորս տարի ազատազրկում:

Արգելքը մտցվեց միայն երրորդ փորձից՝ արտադրողների բողոքի պատճառով։  Նրանք ասում են, որ շուրջ 80 հազար պոլիէթիլենային տոպրակների աշխատողներ կզրկվեն աշխատանքից:

 Վաճառողներից շատերը զարմացած էին նորամուծությունից, չնայած այն հանգամանքին, որ արգելքը մտցվեց աստիճանաբար:  Օրինակ, շուկաներում մանր վաճառողները դեռ չունեն իրենց ապրանքների այլընտրանքային փաթեթավորում։

 Բնապահպանները նշում են, որ պոլիէթիլենային տոպրակները, որոնք գործնականում չեն քայքայվում, խցանում են դրենաժային խողովակները, հանգեցնում են ջրհեղեղների, հողի և ջրի աղտոտմանը և օվկիանոսում գոյանում են ամբողջ կղզիներ։  Իսկ Քենիայում կենդանիները բառացիորեն արածում են աղբի վրա:

 Ենթադրվում է, որ քենիացիները ամսական օգտագործում են մինչև 24 միլիոն պլաստիկ տոպրակ:  «Պլաստիկ տոպրակները դարձել են մեր բնապահպանական մղձավանջը, և մենք պետք է հաղթենք», — ասաց Քենիայի շրջակա միջավայրի նախարար Ջուդի Վահունգը:

 Նախկինում նմանատիպ արգելք էր մտցվել աֆրիկյան մի շարք այլ երկրներում, այդ թվում՝ Հարավային Աֆրիկայում։

 Այժմ Քենիա ժամանած ճանապարհորդները ստիպված կլինեն օդանավակայանում հանձնել իրենց պոլիէթիլենային տոպրակները։

Ինչով կարելի է փոխարինել պլաստիկ
1.Չժանգոտվող պողպատ

 Չժանգոտվող պողպատը ամուր, ամուր և դիմացկուն նյութ է:  Պլաստիկ տարաների փոխարեն կարող են օգտագործվել պողպատե տարաներ, իսկ պլաստիկի փոխարեն կարող են օգտագործվել պողպատե ծղոտներ, որոնք, ինչպես հայտնի է, հսկայական վնաս են հասցնում ծովային կյանքին:  Պողպատե պատառաքաղը և սպասքը շատ արդյունավետ փոխանակում է, որը խնայում է պլաստիկի օգտագործումը:

 2. Ապակի

 Ապակին իներտ և սննդի համար անվտանգ նյութ է, որը կենսաքայքայվող չէ, բայց երկար ժամանակ կծառայի:  Այն վերամշակելի է և օգտագործվում է թթու վարունգ, մուրաբան և այլ սննդամթերք պահելու համար։  Ապակե տարաները կարող են նաև մեր խոհանոցին հիանալի տեսք հաղորդել՝ դարձնելով այն մաքուր և կոկիկ տեսք:

 3. Սիլիկոն

 Սիլիկոնը բժշկական և սննդային կարգի ճկուն նյութ է:  Դաշտանային բաժակները նույնպես պատրաստված են սիլիկոնից։  Այս օրերին շատ խոհանոցային պարագաներ օգտագործում են սիլիկոն, քանի որ այն նաև որոշակիորեն ջերմակայուն է:

 4. մեղրամոմ

 Մեղրամոմն ունի ջրազերծող հատկություն։  Այս օրերին մեղրամոմով պատված գործվածքները դառնում են ժողովրդականություն, քանի որ դրանք կարող են օգտագործվել որպես սննդի ֆիլմի փոխարինում, որը շատ փխրուն պլաստիկ փաթեթավորում է, որն օգտագործվում է սննդամթերքը պաշտպանելու համար:  Մեղրամոմով պատված գործվածքը հեշտ է օգտագործել և հեշտ խնամել:

 5. Բնական մանրաթելեր

 Սինթետիկ նյութերի փոխարեն կարելի է օգտագործել օրգանական բամբակից, կանեփից և ջուտից գործվածքներ:  Այս նյութերը ոչ միայն շատ հարմարավետ և թեթև են մաշկի վրա, այլև ավելի երկար են տևում, քան արհեստական ​​սինթետիկները, որոնք այդքան մատչելի են:  Այս նյութերից պատրաստված հագուստը կարող է նաև կոմպոստացվել, երբ ամբողջովին մաշված է:

 6. Փայտ և բամբուկ

 Այս երկու նյութերը հավերժ են եղել, պարզապես պետք է դրանք նորից օգտագործել:  Բամբուկը հեշտությամբ աճում է, իսկ բամբուկե ատամի խոզանակներն ու ծղոտները օգնում են մեծ քանակությամբ պլաստիկի չհայտնվել օվկիանոսներում և աղբավայրերում:

 7. Կավ և կերամիկա

 Սա ևս մեկ փոխանակում է, որն ավելի օգտակար է ձեզ համար և կարող է հեշտությամբ ներկառուցվել

Երկաթը օրգանիզմում

Երկաթը մարդու օրգանիզմին անհրաժեշտ կարևորագույն միկրոէլեմետներից է:  Չփահաս մարդու օրգանիզմում կա մոտ 4գ. երկաթ, որի 30%-ը գտնվում է պահեստավորված ձևով լյարդում, փայծաղում և ոսկրածուծում: Երկաթի հիմնական մասը մտնում է էրիթրոցիտների հեմոգլոբինի և միոգլոբինի կազմի մեջ: Երկաթի նկատմամբ օրական պահանջը կանանց մոտ կրկնակի ավել է՝ պայմանավորված օրգանիզմի առանձնահատկություններով:

Երկաթի դերն ու նշանակությունը.
մասնակցում է արյունաստեղծման պրոցեսներին

մասնակցում է թթվածնի տեղափոխմանը հյուսվաքծներ և ածխաթթվի դուրս բերմանը օրգանիզմից

կարգավորում է վահանաձև գեզձի ֆունկցիան

կարգավորում է В խմբի վիտամինների յուրացումը

մասնակցում է օրգանիզմի աճի պրոցեսներին

կարգավորում է իմունային համակարգի գործունեությունը

լյարդի կազմում մասնակցում է թույների չեզոքացման պրոցեսին

բարելավում է մաշկի, եղունգների և մազերի վիճակը

Երկաթի անբավարարության հետևանքով մարդու մոտ նկատվում է

սակավարյունություն,հոգնածություն,մարսողական խանգարումներ,երեխաների մոտ աճի պրոցեսների դանդաղում,վահանաձև գեղձի ֆունկցիայի խանգարում,մազաթափություն, մաշկի չորություն, եղունգների շերտազատում

Երկաթը օրգանիզմ է մտնում սննդի միջոցով:

Բուսական մթերքից երկաթով հարուստ են հատկապես սև հացը, ցորենի թեփը, խոշոր աղացած ալյուրով պատրաստված հացը, իսկ բարձր կարգի ալյուրով թխված սպիտակ հացը երկաթ շատ քիչ է պարունակում: Երկաթով հարուստ են նաև լոբին, ոսպը, ձավարեղենը, կանաչ տերևով բանջարեղենը, դդումը, տանձը, դեղձը, խնձորը, չամիչը, ծիրանի չիրը և այլն:

Կենդանական ծագման մթերքից երկաթով հարուստ են միսը, լյարդը, ձուն, ձուկը, կաթնամթերքը: Օրգանիզմի կողմից յուրացվում է սննդի միջոցով ստացված երկաթի ընդամենը 10%-ը: Այնպիսի միկրոտարրեր, ինչպիսիք են պղինձը, կոբալտը, մանգանը և վիտամին C-ն լավացնում են երկաթի յուրացումը, իսկ օրինակ ֆոսֆատները, ֆիտատները և որոշ թթուներ, որոնք առկա են հացահատիկի, սպանախի և որոշ բուսական մթերքներում, դժվարացնում են երկաթի ներծծումը աղիներից:

Ջրի աղտոտում

Մենք ապրում ենք քիմիական ,ֆիզիկական ,մեխանիկական, կենսաբանական և սննդամթերքի  աղտոտված միջավայրում:

Ֆիզիկական աղտոտում ՝
Ֆիզիկական աղտոտում դա ուլտրամանուշակագույն, իոնացնող ճառագայթների մեծ քանակն է,որի վտանգավոր է մարդու առողջության վրա:

Քիմիական աղտոտում՝
Դրանք քիմիական նյութերի են օրինակ պարարտանյութերը,դեղորայքները և այլն:Դրանցից կարող են առաջանալ քաղցկեղը, մոտիվացիաներ և արարածին հիվանդություններ:,

Կենսաբանական աղտոտում՝
Դրանք այն մանրէներն են, վիրուսները, նախակենդանիները, բակտերիաները և այլ օրգանիզմները, որոնք կարող են մարդկանց մոտ տարբեր հիվանդություններ առաջացնել:

Սննդամթերքի աղտոտում՝
Դրանցից են սննդային հավելումներ օրինակ՝կոնսերվատները,դեղամիջոցներ և հանքային նյութեր որոնք ազդում են սննդի արտաքինի վրա:

Ջրի Աղտոտում

Ջրի աղտոտում (ջրոլորտի աղտոտում), միջավայրի պայմանների և մարդու առողջության վրա բացասաբար ազդող ֆիզիկական, քիմիական և կենսաբանական աղտոտիչների թափանցումը, առաջացումն ու կուտակումը բնական ջրերում։ Սովորաբար այդ ազդակների թափանցումը կապված է մարդու տնտեսական գործունեության և դրա հետևանքների կամ (ավելի հազվադեպ) բնական աղետների հետ։ Աղտոտիչ նյութերը բնական ջրերի մեջ են թափանցում պինդ, հեղուկ, կոլոիդային, էմուլսիային և գազային ձևերով։

ԱՂՏՈՏՄԱՆ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐ

Ջրի աղտոտման հիմնական աղբյուրներն են արդյունաբերական և կենցաղային հոսքաջրերը, ձնհալի և անձրևների ժամանակ հողահանդակներից տեղափոխված պեստիցիդները բնակավայրերից վնասակար նյութերը, անձրևի և ձյան միջոցով՝ մթնոլորտից անջատվող աղտոտող նյութերը։ Արդյունաբերական հոսքաջրերն առավել հաճախ աղտոտված են նավթամթերքներով, ֆենոլներով, ծանր մետաղներով (սնդիկ, կապար, կադմիում, պղինձ և այլն) և բարդ օրգանական միացություններով (սինթետիկ լվացամիջոցներ, ներկեր, ճարպեր), որոնք վատացնում են ջրի որակը, խմելու և սննդի մեջ օգտագործելու համար դարձնում ոչ պիտանի, խախտվում են ջրային ավազանի կենսաբանական շարժընթացները, նվազում է աղտոտող նյութերից ջրի ինքնամաքրման հատկությունը, փոխվում է ջրային կենսաբազմազանության կազմը, ընկնում է արտադրողականությունն ու սննդային արժեքը, որոշ ձկներ դառնում են թունավոր։ Հատկապես վտանգավոր են տաք հոսքաջրերը, որոնք փոխում են ջրավազանի ջերմային ռեժիմը, վատանում են ձկների ձվադրության պայմանները, ոչնչանում են մի շարք օգտակար մանրէներ և զարգանում են մակաբույծներ։

Ջրից առաջացող հիվանդություններ՝Որովայնի տիֆ,Խոլեռա,Լամբիլոզ,Դիզենտերիա և Հեպատիտ Ա:

Որովայնի տիֆ

Սուր աղիքային ինֆեկցիա է, որը բնութագրվում է ինտոքսիկացիայով, բակտերեմիայով, լյարդի և փայծախի մեծացումով, բարակ աղիների ավշային ապարատի ախտահարումով:Որովայնային տիֆով վարակվում են օրալ ֆեկալ ճանապարհով (ջրով, սննդով) ինչպես նաև կենցաղային ճանապարհով հաճախ հիվանդանում են ամռանը և աշնանը 15-30 տարեկանում։

Հիվանդությունը ընթանում է 4 շրջանով։

1. սկզբնական երևույթների շրջան
2. ծաղկման շրջան
3. ռեկովալենսացիայի շրջան
4. ելքի շրջան

1. Սկզբնական շրջանը բնորոշվում է աստիճանական զարգացումով, առաջանում է թուլություն, քնի խանգարում, գլխացավ, ջերմություն։ Տևում է 4-7 օր, ավարտվում է, երբ ջերմությունը հասնում է 40աստիճան։ Հիվանդը գունատվում է լինում, լեզուն պատված մոխրագույն փառով, բայց լեզվի ծայրերը ազատ են լինում, որովայնը փքված է, լյարդն ու փայծախը մեծանում են։
2. Ծաղկման շրջանում լինում է բարձր ջերմություն, ուժեղ ինտոքսիկացիա, հիվանդությունը թույլ է լինում, արգելակված, չի շփվում շրջապատի հետ։ Կարծես քնած է լինում, աչքերը փակում է, հարցերին չի պատասխանում։ Լինում են հալուցինացիաներ և զառանցանք։ Այս վիճակը կոչվում է ստատուս տիֆուզուս։ Ծաղկման շրջանում մաշկի վրա առաջանում է վարդացան, որի տիֆի ամենակարևոր նշանն է։ Ցանը լինում է որովայնին, կրծքին։ 5 օրից անցնում է, թողնելով պիգմենտացիա։ Տիֆին բնորորոշ է ձեռքերի ափերի դեխնավուն երանգը, որը կոչվում է ֆիլիպովիչի ախտանիշ։ Հիվանդների ճնշումը ցածր է լինում, բրադիկարդիա է լինում։
3. Ապաքինման շրջանը բնութագրվում է ջերմության իջեցումով, քնի և ախորժակի նորմալացումով, օրգանների ֆունկցիաների վերականգնումով։
4. Ելքի շրջանը որոշ հիվանդների մոտ, չնայած բուժմանը առաջանում էր սրացումներ, ռեցիդիվներ, բարդություններ։

Տիֆով հիվանդները բուժվում են ինֆեկցիոն բաժանմունքում։ Պետք է խիստ անկողնային ռեժիմ։ Մաշկի և լորձաթաղանթի խիստ խնամք է պետք, պարկելախոցերը և ստոմատիտը կանխելու համար։ Հիվանդներին նշանակում են լիարժեք սնունդ, յուղոտ և սուր կերակրատեսակներ չի կարելի մի քանի ամիս։ 1-ին օրերին հիվանդներին բացի շատ ջրից ոչինիչ չեն տալիս ուտելու։ Փորկապության դեպքում չի կարելի լուծողական։ Անհրաժեշտության դեպքում ցուցված է հոգնա։ Մեթեորիզմի դեպքում ածխաջրերը սահմանափակում են։ Հիվանդներին նշանակում են անտիբիոտիկներ, ամբողջ տենդի շրջանում և ևս 10 օր նորմալանալուց հետո։

Խոլեռա

Խոլերան սուր, խոլերային վիբրիոններով հարուցվող, անթրոպոնոզ ինֆեկցիոն հիվանդություն է, հարուցչի ֆեկալ-օռալ փոխանցման մեխանիզմով, դեհիդրատացիայի և դեմիներալիզացիայի զարգացմամբ ջրային փսխման և լուծի հետեվանքով:

Պատմական տվյալներ: Խոլերան հայտնի է հնագույն ժամանակներից: մինչև 1817 թ խոլերան հայտնի էր որպես էնդեմիկ հիվանդություն Հարավ-Արևելյան Ասիայի: 1817թ մինչ 1926թ նկատվւմ է խոլերայի տարածում էնդէմիկ օջախներից դուրս 6 պանդեմիանրիի զարգացումամբ: Խոշոր համաճարակ է դիտվել բարձր մահացությամբ XIX-րդ դարում Ռուսաստանի բազմաթիվ շրջաններում: 1961թ-ից զարգանում է 7-րդ պանդեմիան, որն սկսվում է Սուլավեսի կղզում:

Փոխանցումը սովորաբար ֆեկալ–օրալ ճանապարհով է աղտոտված սննդի կամ ջրի միջոցով՝ պայմանավորված վատ սանիտարական վիճակի հետ։ Զարգացած երկրներում խոլերայի դեպքերի մեծամսնությունը փոխանցվում է սննդի միջոցով , մինչդեռ զարգացող երկրներում՝ ջրով։ Սննդի փոխանցումը կարող է տեղի ունենալ, երբ մարդիկ հավաքում են ծովամթերք, օրինակ՝ ոստրեներ կեղտաջրերով վարակված ջրերում։ Խոլերայի վիբրոնը կուտակվում է պլանկտոնային խեցգետնակերպերում, իսկ զոոպլանկտոնը հմարվում է սննդի աղբյուր ոստրեների համար։

Խոլերայով վարակված մարդիկ հաճախ ունենում են փորլուծություն։ Հիվանդության փոխանցում կարող է տեղի ունենալ, եթե այսպես կոչված շիլայանման կղանքով խմելու ջուրը աղտոտվի:Միանվագ կղազատումը կարող է առաջացնել շրջակա միջավայրում V. cholerae-ի թվաքանակի մեկ միլիոն անգամ ավելացման։  Խոլերան հազվադեպ է ուղղակիորեն փոխանցվում մարդուց մարդուն:

Դիզենտերիա

Դիզենտերիան(շիգելոզ կամ արյունային լուծ) ինֆեկցիոն հիվանդություն է, որը առաջացնում են շիգելաները, ընթանում է ինտոքսիկացիայի երևույթներով և գլխավորապես հաստ աղու դիստալ հատվածի ախտահարմամբ: «Դիզենտերիա» տերմինը ներմուծվել է դեռևս Հիպոկրատի ժամանակներից, որը բոլոր աղիքային հիվանդությունները բաժանել է 2 խմբի`դիառեա, որ բնութագրվում է լուծով, և դիզենտերիա`բնութագրվում է որովայնում ցավերով (հուն. dys-խանգարում, enteron-աղի): Անցյալում դիզենտերիան կրում էր համաճարաբանական բնույթ: Դիզենտերիայի պանդեմիաներ նկարագրված են 18-րդ դ. (1719 և 1789թթ) և 19-րդ դ. (1834-1836թթ): Ամենամեծ համաճարակները եղել են պատերազմական շրջաններում, տարրերային սովի ժամանակ և այլն:

Բուժումը

Հիվանդների անհապաղ հոսպիտալացում վարակիչ հիվանդանոցներում, անտիբիոտիկաբուժություն (լևոմիցետին, տետրացիկլին), քիմիաբուժություն (նիտրոֆորաններ), սուլֆանիլամիդային պատրաստուկներ, էնտերոսեպտոլ։

Կանխարգելում

Բնակավայրերի ջրամատակարարման և կոյուղուցանցի սանիտարական պայմանների բարելավում, անձնական հիգիենայի պահպանում, սննդամթերքի խոհարարական ճիշտ մշակում։ Բացիլակիր աշխատակիցների անհապաղ արգելում աշխատելու սննդի արդյունաբերությունում, պարենային խանութներում, ջրամատակարարման ցանցում և մանկական